"Poezje" Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej

ilustracja wykonana w Canva

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska - "Poezje" (Olesiejuk)
Przedmowa Anny Nasiełowskiej

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska to bez wątpienia jedna z najsławniejszych i najbardziej ukochanych polskich poetek. Do jej wierszy nie potrafi masy ludzi zniechęcić nawet szkoła - przypinając łatkę lektury :D. Ja do szerszego zapoznania się z jej twórczością zbierałam się jednak jeszcze od pradawnych ;) licealnych czasów. Cytując Hannę Kowalską-Pamiętę:

"Wszystko ma swój czas i każda sprawa ma swoją porę."

Może to dobrze, że moje pierwsze poważne spotkanie z wierszami Marii spędziłam już jako osoba dorosła.

Po pierwsze, zupełnie nie spodziewałam się, że Maria była taką fascynującą postacią. Jakim cudem aż tak to przeskoczyliśmy w szkole? Jedyne, co zapamiętałam z lekcji, to że jej twórczość przypadła na dwudziestolecie międzywojenne i że jej wiersze były później śpiewane przez Ewę Demarczyk :). A to przecież tylko taki malutki wycinek! Naprawdę duży plus dla wydawcy za zamieszczenie sporej przedmowy Anny Nasiełowskiej. Zgrabnie i leciutko udało się jej „przemycić” dużo więcej informacji. Część z nich odnajdziecie również w poniższym poście :).

fragment delikatnej (niestety też pod względem trwałości) obwoluty i wewnętrznej strony okładki "Poezji" w wydaniu Olesiejuka. Piękna, subtelna szata graficzna :), równie kobieca jak wiersze, które zdobi. Przemyślane zestawienie.

Maria urodziła się w Krakowie, który jak wiadomo – przez lata był skupiskiem różnych środowisk artystycznych. Na dodatek – jej rodzina była rodziną sławnych malarzy (Kossak), więc z tymi środowiskami miała styczność już od dziecka. Podejrzewam, że skoro już od urodzenia cierpiała na przykrą ułomność kręgosłupa, uwaga otoczenia była skupiona bardziej na jej rozwoju intelektualnym. Uczono ją w domu, co było wtedy zupełnie normalne, szczególnie języków obcych i przedmiotów humanistycznych. W późniejszych latach, Maria sama kontynuowała tę naukę jako wolna słuchaczka ASP.

Miała bardzo sympatyczną siostrę Magdalenę, która nazywała ją Lilką. Magdalena, w przeciwieństwie do Marii jest znana z bardziej humorystycznych utworów. To ona przybliżyła postać Lilki szerszemu gronu przez przeróżne anegdotki. Podobno pisała o niej bardzo cieplutko… Szkoda, że nie można tych tekstów o Marii znaleźć wydanych osobno :(.

W dzieciństwie Maria marzyła zwłaszcza o podróżach – i to marzenie spełniło się w jej dorosłym życiu. Była we Włoszech, we Francji, Turcji, w Północnej Afryce… Jak na tamte czasy, to naprawdę sporo. Ślady tych podróży i związanych z nimi wydarzeń możemy z łatwością znaleźć w jej utworach.

Najbardziej związana była z kulturą francuską. Może przez fakt, że była osobą w pełni dwujęzyczną. W każdym razie, jak czytamy w przedmowie, mocno przeżyła upadek Francji, co wzmocniło jej postawę pacyfistyczną – tak różną od tradycji militarnych jej rodziny. Wojna w oczach Marii była jak „zatruty kwiat”.

Przeczytajcie "Paryż" o samotności w miejskim tłumie, bezradności wobec losu i nadchodzących ciężkich czasów. 

Jej życia miłosnego zdecydowanie nie można by nazwać nudnym. Aż trzy razy wyszła za mąż – za oficera armii austriackiej, pisarza / poetę / miłośnika Tatr, i na koniec – po tragicznym zakończeniu płomiennej miłości do lotnika / poety de Beires, którego poznała we Francji - za innego oficera lotnictwa – młodszego Jasnorzewskiego.

Z punktu widzenia swojej twórczości, wg Anny Nasiełowskiej, Maria była pierwszym naprawdę silnym i oryginalnym kobiecym głosem w Europie. Często pisała o uczuciach kobiet, które do tej pory były w sztuce pomijane. 

Miłość
"Nie widziałam cię już od miesiąca.
I nic. Jestem może bledsza,
trochę śpiąca, trochę bardziej milcząca,
lecz widać można żyć bez powietrza!" 

Tu także "Robota Anioła Stróża" o burzy uczuć.

W jej oczach, kobiety są niesamowicie ważne - to one dodają życiu blasku, sprawiają, że domy są domami, przytulne. 

Chociaż często sięgała do rozważań o przebiegu dziejów, w jej twórczości nie ma moralizatorstwa, czy jakiegoś wielkiego filozofowania. Są za to lekkość, naturalność...

"Kto chce, bym go kochała"
"(...) Kto chce, bym go kochała, musi umieć siedzieć na ławce
i przyglądać się bacznie robakom i każdej najmniejszej trawce. (...)"

Natura np. w tak wesołej i żartobliwej odsłonie jak poniżej:

Ptak
"(...) po czym chodzi grzecznie,
pełen pstrego wdzięku,
po ścieżce piechotą
jak król z parasolem (...)"

Kobiecość, erotyzm. 

 Zanurzcie mnie w niego
"(...) Niech zginie noc, poranek,
blask księżyca czy słońca,
lecz niech on we mnie wnika
jak skrzypcowa muzyka - (...)"

Warty uwagi jest też fakt, że w dorosłym życiu sporo energii poświęciła skandalizującym sztukom promującym ważne dla niej tematy. Rzecz trochę nie z mojej bajki, ale podkreśla, jak silną i charyzmatyczną musiała mieć osobowość. Dość fajną ciekawostką są też jej malunki - kobiet-motyli.

Z poznanych wierszy zapadły mi jeszcze w pamięć:

- ukazujące charakterystyczne dla niej łączenie motywów "Bezpieczeństwo"

"Boicie się o mnie? Dlaczego?
Ach, życie jest burzliwe i złe nieskończenie,
lecz czyż potrzeba syrenie
pasa ratunkowego?"

- i mój ulubiony - subtelny, a pozostawiający długotrwałe wrażenie:

"Świat jak mydlana bania,
na słomce wisząc Bożej,
drży, chwieje się i kłania,
kręcąc się w barwach zorzy.
Potrącił o mą duszę
ze siedmiobarwnym śmiechem,
świat jak mydlana bania
w złociste pióropusze
wydęta Bożym dechem."